Take control: krijg invloed op je leerproces – Interview met Tieme Janssen

Photo (header) by Josh Riemer on Unsplash

Tieme Janssen is postdoc (senior onderzoeker) bij de afdeling Klinische Ontwikkelingspsychologie aan de Vrije Universiteit. Na zijn proefschrift over de inzet van neurofeedback bij kinderen met ADHD, ontwikkelt hij nu samen met Nienke van Atteveldt en hun onderzoeksteam een neurofeedbackinterventie die het hebben van een groeimindset stimuleert. De WAP-redactie was nieuwsgierig en stuurde Linda op pad naar de VU om meer te weten te komen: wat is neurofeedback, wat is een groeimindset en zijn deze zaken ook in te zetten bij de behandeling van kinderen met een TOS?

Neurofeedback
Tieme maakt binnen zijn onderzoek gebruik van neurofeedback. Neurofeedback is het direct geven van feedback over wat er in iemands hersenen gebeurt en deze hersenactiviteit visueel of auditief waarneembaar maken. Meestal wordt bij neurofeedback gebruik gemaakt van de techniek EEG (elektro-encefalografie, waarmee elektrische activiteit uit de hersenen op het hoofd wordt gemeten (zie ook de samenvatting van de lezing van Petra van Alphen, in dit Bulletin). EEG wordt gekenmerkt door golven; de snelheid van de golven zegt iets over de staat waarin iemand verkeert. Langzamere golven worden geassocieerd met iemand die slaperig of afgeleid is, snellere golven zie je als iemand gefocust is of cognitief moeilijke taken uitvoert.

“Neurofeedback is het direct geven van feedback over wat er in iemands hersenen gebeurt en deze hersenactiviteit visueel of auditief waarneembaar maken”

Tieme maakt gebruik van (relatief goedkope) draagbare EEG-headsets die de hersenactiviteit meten en via bluetooth doorsturen naar een laptop. De gemeten golven worden geanalyseerd en vervolgens omgezet in beeld of geluid. Als iemand zich bijvoorbeeld meer focust, ziet hij een lijn steiler omhoog lopen (bekijk het filmpje voor een voorbeeld hieronder)  of hoort hij muziek harder. Als de focus afneemt, loopt de lijn weer naar beneden of wordt de muziek zachter. De feedback kan allerlei vormen aannemen: je zou zelfs een drone kunnen laten opstijgen door het focussen van je aandacht.

“De feedback kan allerlei vormen aannemen: je zou zelfs een drone kunnen laten opstijgen door het focussen van je aandacht”

Door iemand in het moment feedback te geven over wat er in de hersenen gebeurt, kun je diegene inzicht geven in de mate waarin hij of zij zich focust. Een extra onderdeel van neurofeedback kan zijn dat je iemand de mate van focus wil laten aanpassen: door het gewenste gedrag (meer of minder focus) te belonen, stimuleer je het vaker voorkomen van dit gedrag. De hoop is dat als dit vaak genoeg gebeurt, er structureel iets verandert in de hersenen.

Groeimindset
Een mindset is de manier waarop je denkt over je eigen leren en kwaliteiten. Je kunt een vaste mindset of een groeimindset hebben. Bij een vaste mindset heb je de overtuiging dat je niet van invloed bent op je eigen leerproces en dat er geen verandering in je vaardigheden mogelijk is. Bij een groeimindset heb je juist het idee dat je wel van invloed bent op je eigen vaardigheden, en dat je, zo lang je bereid bent er tijd en energie in te steken, nieuwe vaardigheden kunt leren.

Het hebben van een vaste mindset kan zorgen dat je in een negatieve spiraal terecht komt. Als je bijvoorbeeld de overtuiging hebt dat je geen talenknobbel hebt, denk je dat het toch geen zin heeft om je best te doen voor het vak Engels, waardoor je minder leert en je bij de volgende toets een nog lager punt haalt. Een groeimindset daarentegen kan je helpen beter om te gaan met tegenslagen: als je een onvoldoende haalt, trek je de conclusie dat je niet goed genoeg geleerd hebt. Door de volgende keer meer te leren, haal je een hoger punt en krijg je bewijs dat het mogelijk is beter te worden in het vak. Of als de ene leerstrategie niet goed werkt voor jou, probeer je een andere en kijk je of die meer effect heeft.

Een groeimindset daarentegen kan je helpen beter om te gaan met tegenslagen. Tieme en zijn collega’s willen graag weten of je met behulp van neurofeedback van een vaste mindset kunt groeien naar een groeimindset.

Mensen hebben niet alleen maar een vaste mindset of een groeimindset, maar kunnen hierin per vaardigheid verschillen. Tieme en zijn collega’s willen graag weten of je met behulp van neurofeedback van een vaste mindset kunt groeien naar een groeimindset. Heel veel moeite voor iets doen is echter niet genoeg: als je de voor jou verkeerde leerstrategie gebruikt, is de moeite voor niets.

Neurofeedback: als iemand zich meer focust, loopt de lijn steiler omhoog

Inzet van groeimindset en neurofeedback bij de behandeling van kinderen met TOS

Als zorgverlener of leerkracht hopen we allemaal op groei bij onze cliënten en leerlingen. Maar behalve de inhoudelijke begeleiding, hoeveel invloed hebben we op de groei bij onze kinderen met TOS? Kan het hebben van een groeimindset of het geven van neurofeedback hen verder helpen, zorgen voor meer vooruitgang in de taalontwikkeling? Ik legde het voor aan Tieme. Volgens hem zijn er een aantal mogelijkheden:

• Groeimindsetinterventie. Als het kind overtuigd raakt dat het invloed heeft op zijn of haar eigen leerproces, zal dat een gunstig effect hebben op de taalontwikkeling en succes van taalgerichte interventies.
• Concentratietraining. Een verhoogde aandacht voor taal zorgt voor het beter leren van taal.
• Ontspanningstraining. Als het kind stress ervaart rondom het hebben van een TOS, kan ontspanning de druk van het leren afhalen en zorgen dat het kind meer open staat voor taal.
• Neurofeedback. Met de techniek fNIRS kan een specifiek hersengebied gestimuleerd worden. Het stimuleren van gebieden die betrokken zijn bij taal zou, in combinatie met de reguliere taalbehandeling, kunnen zorgen voor meer vooruitgang. Het is echter een kostbare techniek en het effect is nog niet bewezen.

Voor professionals die werken met kinderen met een TOS kan het dus behulpzaam zijn om te zoeken naar manieren om de concentratie en ontspanning bij kinderen met TOS te bevorderen en om een groeimindset over hun taalvaardigheden te stimuleren.

Ervaringen van een proefkonijn

Na het zelf mogen ervaren van neurofeedback kan ik zeggen dat focussen vermoeiend is. Gedurende 10-15 minuten met all The Force (Star Wars) die in me zat een balletje op een scherm omhoog proberen te bewegen was inspannend. Dat is dan ook precies wat Tieme en zijn team bij hun proefpersonen hopen te bereiken: het besef dat focussen energie kost en dat ergens beter in worden niet vanzelf gaat. Missie geslaagd wat mij betreft.