Abstracts Taal, brein & gedrag (parallelsessies A, 11:30 – 12:00)
Maartje Kouwenberg (Auris) – Laat het maar zien!
Tijdens deze presentatie neemt spreekster Maartje Kouwenberg (momenteel werkzaam bij het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek) u mee door het brein van personen die doof zijn en personen met een taalontwikkelingsstoornis. Hoe gaat de verwerking van taal in de hersenen van deze groepen en wat zegt dat ons over de taalverwerking? Vervolgens maakt zij een bruggetje naar de wereld van de visuele taal en de visuele ondersteuning. Kinderen met een taalontwikkelingsstoornis hebben bijvoorbeeld profijt van allerlei vormen van visuele ondersteuning in de zorg en onderwijs die zij ontvangen. Maar ook wij volwassenen zonder een taalontwikkelingsstoornis zijn gebaat bij visuele ondersteuning in het verwerken van informatie en het leren van nieuwe dingen. Tijdens de presentatie wordt u meegeno-men op het pad dat Maartje zelf heeft afgelegd van taalwetenschapper, hersenwetenschapper, onderzoek naar de gebarentaal, onderzoek naar de ontwikkeling van dove jongeren en naar kinderen met TOS, tot haar huidige functie in het onderwijsonderzoek en haar affiniteit met tekenen en infographics. De rode draad tijdens haar carrière tot nu toe is visuele taal en ondersteuning en hoe dat mensen (in de praktijk) helpt tijdens het leren of onderwijzen van nieuwe dingen. Na de presentatie – die uiteraard visueel wordt ondersteund – wil Maartje u zowel met wat theoretische als praktische kennis naar huis laten gaan.
Tieme Janssen (Maastricht Universiteit) – Taal en het brein, maar ook mindset? De rol van overtuigingen bij taalstoornissen
Stelt u zich eens twee leerlingen voor, Guus en Vera. Beiden doen het even goed op de basisschool, maar als ze de stap naar het voortgezet onderwijs maken valt er iets op. Guus blijft goed presteren, terwijl Vera haar cijfers en motivatie steeds verder onderuit gaan. We kennen allemaal dergelijke voorbeelden, maar wat is de onderliggende verklaring? Uit onderzoek van Carol Dweck blijkt dat leerlingen verschillende overtuigingen erop nahouden over de veranderbaarheid van hun eigen vaardigheden. Guus denkt dat deze kunnen groeien door moeite te doen (groeimindset), terwijl Vera van mening is dat ze onveranderlijk zijn en inzet dus weinig zin heeft (vaste mindset). Onderzoek toont aan dat een groeimindset een beschermende factor kan zijn. Dergelijke leerlingen zijn mentaal weerbaarder bij tegenslagen, gaan meer uitdagingen aan, hebben leer- in plaats van prestatiedoelen, en doen het academisch daardoor beter. Het tegenovergestelde is helaas ook waar voor leerlingen met een vast mindset. Gelukkig blijkt uit onderzoek dat niet alleen vaardigheden veranderbaar zijn, maar ook iemands mindset. Maar maakt dit ook een verschil voor meer kwetsbare groepen, zoals jongeren met taalstoornissen of ADHD? Hoewel er meer aandacht is voor hersenonderzoek en genetica, ligt er een nieuwe stigmatisering op de loer. Zo werd vorig jaar nog tijdens een NOS uitzending gesteld dat ADHD een hersenziekte is. Werkt dit niet een vaste mindset in de hand? Tijdens de lezing wil ik dit onderwerp verder met jullie verkennen. Daarnaast zal ik voorbeelden geven van groeimindset interventies, en hoe deze mogelijk toepasbaar zijn als onderdeel van een dyslexiebehandeling.
Rosanne van der Zee en Maartje Stephan (NSDSK) – Gedrag bij peuters met TOS
Het is bekend dat bij kinderen met TOS vaker gedragsproblemen voorkomen dan bij kinderen zonder TOS (Yew & O’Kearny, 2013). In deze presentatie gaan we in op de relatie tussen TOS en gedrag bij kinderen in de leeftijd van 2 tot 4 jaar. Zien we ook bij deze groep kinderen meer gedragsproblemen? En hoe zijn deze te verklaren? Aan de hand van onderzoeksresultaten (oudervragenlijsten en (observatie)taken) bespreken we de verschillen tussen kinderen met en zonder TOS. Daarnaast gaan we in op de relatie tussen hun gedrag, de sociaal-emotionele ontwikkeling en taalontwikkeling. Zien we bijvoorbeeld verschillen in gedrag tussen kinderen met alleen een taalproductieprobleem in vergelijking met kinderen die een taalproductie- en een taalbegripsprobleem hebben? Naast het presenteren van onderzoeksresultaten is er ook aandacht voor praktijkvoorbeelden.Maartje Stephan is GZ-psycholoog en werkzaam als teamleider van het spraak-taalteam op het audiologisch centrum en in de vroegbehandeling van de NSDSK. Rosanne van der Zee is linguïst en werkt als onderzoeker bij de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling van de NSDSK.
Linda Drijvers (Radboud Universiteit) – Handbewegingen en het brein: hoe je hersenen ervoor zorgen dat je iemand kunt horen en zien praten
Samen met je vrienden sta je in een druk cafe te genieten van de muziek. Wanneer je iemand iets te drinken wil aanbieden probeer je over de muziek heen te schreeuwen, maar het is duidelijk dat diegene je niet hoort. Wanneer je echter met je handen een drinkbeweging maakt terwijl je dat vraagt, begrijpt diegene je waarschijnlijk een stuk makkelijker. Hoe zorgen onze hersenen er voor dat de informatie die je ziet wordt gekoppeld aan de informatie die je hoort? En op welke manier draagt zo’n handbeweging bij aan taalbegrip, zeker in natuurlijke, ruizige omgevingen? Verschilt dat voor moedertaalsprekers en niet-moedertaalsprekers van het Nederlands? In deze lezing zal ik ingaan op de ondersteunende rol van handbewegingen in taalverwerking, en hoe dat tot stand wordt gebracht in de hersenen.