Vitória Piai

Vitória Piai

Onderzoeker aan de Radboud Universiteit

Op zaterdag 25 januari 2020 vindt het volgende WAP-symposium plaats. Het thema van deze editie is Taal & het Brein. Dr. Vitória Piai van de Radboud Universiteit in Nijmegen is een van de keynote sprekers van het symposium. We spraken met haar over haar loopbaan en de lezing die ze zal geven.

Van Brazilië naar Utrecht
Na een jaar op de universiteit in Brazilië, waar zij onder andere ook Taalwetenschap studeerde, kwam Vitória naar Nederland voor een uitwisselingsjaar. Ze was snel op haar plek en besloot in Utrecht te gaan studeren. “Ik had Taalwetenschappen gekozen voor mijn bachelor. Toen bleek dat ik kanker had. Ik heb één college kunnen volgen en daarna niet meer. Vervolgens heb ik me voor dat jaar daarna weer ingeschreven, maar toen was de kanker terug en kon ik weer niet beginnen. Dus het werd steeds uitgesteld.” Uiteindelijk begint Vitória in 2004 aan de bachelor Portugese Taal en Cultuur aan de Universiteit Utrecht, maar als keuzevakken kiest ze Taalwetenschap. Al bij het eerste college realiseert ze zich dat haar hart daar ligt en besluit ze ook die bachelor te gaan volgen.

Bomen in het brein
De syntaxis spreekt haar aan, maar “ik merkte dat ik me vaak afvroeg hoe mensen dit doen. Niemand bouwt boompjes in z’n hoofd, dus toen dacht ik: volgens mij moet ik toch de psycholinguïstiek in.” Uiteindelijk gaat ze de master Cognitive Neuroscience aan de Radboud Universiteit doen. “Tijdens het tweede jaar kreeg ik een PhD-positie aangeboden, dus ik ben meteen na mijn master aan mijn PhD begonnen. Dat ging over taalproductie en op een gegeven moment ben ik meer en meer EEG gaan gebruiken, later ook andere technieken.” Direct na haar PhD, die ze cum laude verdedigde, kon ze beginnen aan een onderzoeksproject in Berkeley (Verenigde Staten), mogelijk gemaakt door een Rubicon beurs. Vitória: “Mijn PhD was met gezonde mensen en theoretisch gedreven. Op een gegeven moment was ik aan iets anders toe, en mijn Rubicon ging juist over CVA [cerebrovasculair accident, een beroerte]. Ik ben naar de VS gegaan om die kennis op te bouwen, maar mijn droom en doel was om daarna weer terug naar Nijmegen te komen met de kennis waarvan ik wist dat die hier ontbrak.” Toen wilde het toeval dat al na één jaar, op de helft van haar tijd in Berkeley, een tenure-trackpositie werd geopend bij het Donders Instituut in Nijmegen. “Toen dacht ik dat iemand anders die positie zou krijgen, want dit was voor een senior onderzoeker en dat was ik nog niet. Dus ik baalde ontzettend.” Vitória kreeg de positie tòch en is in juni 2016, twee jaar na haar verdediging, haar onderzoekslab Language Function and Dysfunction begonnen.

Taal oplossen
Het is uiteraard geen toeval dat Vitória een van de keynote lezingen geeft op het symposium over taal en het brein. “Ik doe onderzoek naar wat er gebeurt in de hersenen. Ik ben niet zozeer geïnteresseerd in welke gebieden wat doen, maar vooral hoe ze het doen. Dat is denk ik een andere manier om ernaar te kijken dan de meeste onderzoekers het doen. Ik maak bijvoorbeeld veel vergelijkingen met andere domeinen. Ik zie dat taal gebruik maakt van geheugenprocessen, dus ik sla veel bruggen naar de geheugenliteratuur. En dat geeft me hopelijk een beter idee van hoe de hersenen taal ‘oplossen’.” Er blijken veel parallellen te bestaan tussen de manier waarop taal en het geheugen werken in het brein. “Het zou kunnen betekenen dat als je in termen van computations zou kijken, dan zijn er dezelfde computations voor geheugenprocessen als voor sommige taalprocessen. Of sommige controleprocessen en bijvoorbeeld interferentie vanwege competitie tussen woorden. Dus niet zozeer alleen de hersengebieden zelf, maar hóé die gebieden het doen.”

Bruggenbouwer
Hoewel het niet altijd eenvoudig is om bruggenbouwer te zijn, kan het tot veel nieuwe inzichten leiden. “Ik denk dat als je op je eilandjes blijft, en dan blijkt dat er juist veel overlap is, dan mis je een enorme kans om te snappen wat het diepere probleem is. Ik zal een voorbeeld geven. Voor geheugen kun je heel veel onderzoek met dieren doen. Dat kun je niet met taal. Daardoor weten we veel meer over geheugenprocessen, soms tot het single cell niveau. Dat kun je heel moeilijk met mensen doen. Maar als eenmaal blijkt dat die processen gelijk zijn, dan kunnen we ineens heel veel van hun kennis gebruiken, ook al kunnen we die niet direct meten. Dat is waarom ik het belangrijk vind om die bruggen te slaan.”

Werken met ouderen
Vitória is in haar onderzoek dus op zoek naar parallellen tussen taal en andere cognitieve processen in het brein. Dit onderzoekt ze in gezonde populaties en bij volwassenen met een vorm van niet-aangeboren hersenletsel. Doorgaans is de gezonde populatie het startpunt van het onderzoek naar deze parallellen. Vervolgens gebruikt Vitória die kennis om te begrijpen wat er gebeurt als die gebieden beschadigd zijn. Hoewel ze ook geïnteresseerd is in de taalontwikkelingsstoornissen, werkt ze liever met volwassenen. “Ik vind het eerlijk gezegd superleuk om met ouderen te werken. Dat heb ik altijd gedaan: oma’s en opa’s waren altijd de types die mij aantrokken. Als ik op een feestje was, dan ging ik altijd met de ouderen praten.”

Verschil maken
Op de vraag of ze trots is op iets in het bijzonder, is Vitória duidelijk: niet op het aantal publicaties of de onderscheidingen, maar op het feit dat ze het verschil kan maken voor mensen. “Ik heb nu al een hoge impact gehad op studenten. Of op PhD-studenten; ik weet dat ze het nu ik erbij ben beter doen dan toen ik er nog niet bij was. Daar ben ik heel trots op.” Voor de proefpersonen die mee doen met haar onderzoek doet Vitória haar best om ze erbij te betrekken. “Elke keer als ik een persoon met afasie heb getest dan neem ik de tijd om met ze te zitten, naar de scans te kijken en alles uit te leggen wat ik weet.”

Bijdragen aan therapie
Toch is het lastig om bevindingen uit het onderzoek direct te implementeren in de klinische praktijk. “Het is een beetje pijnlijk als je moet constateren nog zó ver weg te zijn van een echte toepassing. Maar ik probeer wel steeds meer bij die toepassing te komen.” Dat blijkt een van haar belangrijkste doelen te zijn: “Wat ik echt zou willen is dat de hele neurowetenschappelijke benadering ooit een bijdrage zal leveren aan de therapie. Of dat echt gaat lukken is een beetje de vraag. Soms denk ik ‘misschien wel’, en soms denk ik ‘nee, het is nog zoveel gecompliceerder dan dat we dachten’.”

WAP-symposium
We zijn erg blij dat Vitória een keynote lezing komt geven op het symposium, en dat blijkt andersom ook het geval. “Ik vind het een grote eer. Ik ben ooit als student begonnen en heb vaker dan normaal opnieuw moeten beginnen. Ik heb steeds een klein beetje van taalwetenschap op kunnen pakken en uiteindelijk ben ik nu uitgenodigd om een keynote te geven. Dat vind ik toch wel erg leuk, heel bijzonder.”