De eerste parallelle sessie van het WAP-symposium ging over geletterdheid en educatie. Folkert Kuiken presenteerde over het belang van woordenschat voor een goede leesvaardigheid. Eliane Segers vertelde over geletterdheid in een digitale wereld. Ruben Fukkink vatte onderzoek samen over het stimuleren van taalontwikkeling in de kinderopvang. Christel Dood gaf een lezing over leesvaardigheid en leesmotivatie in het voortgezet onderwijs en de rol van de leraar daarin. De WAP-redactie was bij drie van deze interessante lezingen, en vat ze kort voor jullie samen.
Folkert Kuiken – Het belang van woordenschat voor een goede leesvaardigheid
Folkert Kuiken (op de foto hieronder) is emeritus hoogleraar Nederlands als tweede taal aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn presentatie ging in op de vraag waarom woordenschat zo belangrijk is voor de leesvaardigheid. Hij liet ons een interessant voorbeeld zien van een tekst waar zo’n vijf procent van de woorden was weggelaten; dit illustreerde hoe frustrerend het is om een tekst te lezen als je vijf procent van de woorden niet kent.
Met een ander voorbeeld wordt het belang van voorlezen voor de woordenschat duidelijk: Folkert liet zinnen zien uit een kinderboek, waaruit blijkt dat kinderen door voorlezen kennismaken met woorden die ze niet iedere dag zien: “de bloeddorstige Draak Dries spuwt vuur”, bijvoorbeeld. Zorgwekkend is dat leesvaardigheid in zowel het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs achter lijkt te blijven; uit peilingsonderzoek in 2020/21 blijkt dat slechts 50% van de basisschoolleerlingen leesniveau 2F haalt. Leerlingen komen dan ook de brugklas binnen met een te lage woordenschat en leesniveau (Welie 2013). Zaakvakteksten vormen vaak een probleem, aangezien deze vol vaktaalwoorden, signaalwoorden en schooltaalwoorden zitten. Folkert gaf hierbij het tekenende voorbeeld van het woord ‘aardkorst’, wat immers een ander soort korst is dan de korstjes van je brood. Tot slot presenteerde Folkert vijf aandachtspunten voor leerkrachten: klassikaal lezen waarbij je gebruikmaakt van de input van de leerlingen; heel veel lezen, zodat leerlingen kilometers maken en een leesroutine opbouwen; strategisch lezen, waarbij je metacognitieve vaardigheden inzet; gedifferentieerd lezen, waarbij je gebruikmaakt van teksten met verschillende moeilijkheidsgraden; en tot slot samenwerkend lezen, waar lezers met verschillende niveaus elkaar kunnen helpen.
Eliane Segers – Geletterdheid in een digitale wereld
We leven in een wereld die steeds digitaler wordt. Welk effect heeft dit op de geletterdheid van kinderen, en biedt de digitale wereld ook kansen voor geletterdheid? Dit waren onderwerpen die Eliane Segers aan bod liet komen tijdens haar presentatie. Eliane is hoogleraar Leren en technologie aan de Radboud Universiteit, bijzonder hoogleraar Lezen en digitale media aan de Universiteit Twente en is wetenschappelijk directeur van Expertisecentrum Nederlands. Eerder onderzoek heeft uitgewezen dat hoe meer ouders thuis bezig zijn met (beginnende) geletterdheid, hoe hoger hun kind scoort op taal en (beginnende) geletterdheid. Maar geldt dit ook als ouders digitale tools (bijvoorbeeld een tablet) gebruiken om geletterdheid aan te bieden aan hun kinderen? Dit bleek niet zo te zijn. Volgens Eliane komt dit niet doordat een digitale thuisomgeving niet stimulerend kan zijn, maar doen ouders onvoldoende met de educatieve mogelijkheden van een tablet. Een kind speelt spelletjes op de tablet maar wordt hierbij niet begeleid of doet niet de juiste spelletjes. Eliane verwacht dat als ouders samen met hun kind op de tablet bijvoorbeeld letterspelletjes spelen of digitale prentenboeken bekijken, dat dit wel een positief effect op de taal en geletterdheid van het kind kan hebben.
Vervolgens ging Eliane in op de vraag of kinderen slechter lezen van een scherm dan van papier. Dit bleek niet uit haar onderzoek. Lezen vanaf een scherm vraagt wel meer vaardigheden van kinderen, bijvoorbeeld vanwege de aanwezigheid van hyperlinks. Kinderen met een lagere woordenschat begrijpen een tekst minder goed als er hyperlinks naar andere pagina’s in staan. Hyperlinks die verwijzen naar andere delen op dezelfde pagina zorgen juist dat kinderen de tekst beter begrijpen, omdat de structuur van de tekst zo duidelijker wordt.
Eliane wees het publiek op het belang van meer onderzoek naar digitaal lezen. De huidige generatie groeit nu eenmaal op in een digitale wereld, dus is het belangrijk om te onderzoeken hoe digitale middelen effectief ingezet kunnen worden in het (lees)onderwijs.
Ruben Fukkink – Werken aan de taalontwikkeling in de kinderopvang
Ruben Fukkink is hoogleraar Kinderopvang aan de Universiteit van Amsterdam en Hogeschool van Amsterdam. De vraag die hij in zijn presentatie stelde was: in hoeverre kan de kinderopvang (0-4 jaar) bijdragen aan de taalontwikkeling van kinderen? Op dit moment zie je in de Nederlandse kinderopvang (maar ook internationaal) dat pedagogisch medewerkers sterk zijn in het bieden van een gestructureerde, veilige omgeving, maar dat het stimuleren van ontwikkeling, het begeleiden van interacties, en het praten en uitleggen achterblijven. Juist deze aspecten kunnen de taalontwikkeling bevorderen. Gelukkig kan professionalisering van medewerkers uitkomst bieden. Ruben besprak verschillende onderzoeken waaruit bleek dat trainingen kunnen helpen om medewerkers vaardiger te maken, de pedagogische kwaliteit te verhogen, en de ontwikkeling van kinderen te stimuleren. Gedurende de lezing gaf Ruben steeds aan hoe belangrijk het is ook om te kijken naar de grootte van een verband of effect: maakt de training een groot of klein verschil? Ruben concludeerde dat de taalontwikkeling en geletterdheid in de kinderopvang kunnen worden versterkt, en dat dit afhangt van de pedagogische proceskwaliteit. Deze kwaliteit heeft een klein-tot-medium effect op de ontwikkeling van kinderen op korte termijn en daarnaast een klein effect op de ontwikkeling van kinderen op langere termijn.